پس از جنگ دوم ايران و روسيه كه به شكست مجدد ايران و واگذاري ايروان و نخجوان به دولت روسيه شد، مرزهاي بين ايران و روس توسط معاهده معروف تركمانچاي اصلاح گرديد. به موجب اين معاهده خط مرزي از قله كوه آغري كوچك شروع شده، در طول مجراي رودخانه قره سو از شعبات رودخانه ارس امتداد و سپس اين خط، از مجراي رودخانه ارس تا صحراي مغان متابعت كرده و از آن پس به جنوبشرقي منحرف و به سرچشمههاي رودخانه آستاراچاي رسيد و بالاخره رود آستارا تا درياي خزر به عنوان سرحد و خط مرزي تعيين گرديد. تا سال 1302 شمسي آرامش در سرحدات ايران و روسيه (اتحاد جماهير شوروي) برقرار بوده ولي از اين تاريخ به بعد برخوردهاي مرزي به ويژه در ناحيه مغان، تغيير مسير رودخانه آستاراچاي و ادعاي مالكيت بعضي از جزاير رودخانهاي در مسير ارس، موجب گرديد دو كشور به فكر چاره انديشي باشند، نهايتاٌ پس از مجادلات و مكاتبات متعدد، موافقتنامه سال 1333 شمسي بين دولتين وقت به امضاء رسيد. امضاي اين موافقتنامه تغيير اساسي را در مرز تعيين شده قبلي جز واگذاري حدود 100 كيلومتر مربع در ناحيه مورد اختلاف در منطقه مغان به ايران و برخي جابجايي كوچك ايجاد نكرد؛ اما، به اختلافات بين دو كشور خاتمه داد و از آن زمان تاكنون اين مرز عليرغم انحلال شوروي سابق و تشكيل جمهوريهاي جديد به همان شكل سابق تثبيت شده است.
همكاريهاي صورت گرفته بين كشورهاي واقع در حوضه ارس عمدتا به صورت دو یا سه جانبه در قالب مبادله عهدنامهها، موافقتنامهها و پروتكلها، انجام گرفته است و عهدنامه يا موافقتنامهاي كه با حضور كليه كشورهاي حوضه آبريز و رودخانه ارس چه در بحث تقسیم آب و چه در سایر مباحث تنظيم و مبادله گردیده باشد وجود ندارد. در ادامه به بررسی اهم این مستندات حقوقی پرداخته میشود.
اهم مستندات حقوقی بین ایران و شوروی درخصوص رودخانه ارس
ردیف |
عنوان سند |
تاریخ تنظیم سند |
محل تنظیم سند |
نوع سند |
عهدنامه |
تفاهمنامه/
موافقتنامه
|
پروتکل |
قرارداد |
1 |
عهدنامه مودت بین ایران و روسیه |
26 فوریه 1921
8 اسفند 1299 |
شوروی، مسکو |
* |
|
|
|
2 |
قرارداد بین ایران و شوروی راجع به استفاده از رودخانهها و آبهای سرحدی واقع در امتداد سرحد از رودخانه هریرود تا بحر خزر |
20 فوریه 1926
1 اسفند 1304 |
شوروی، مسکو |
|
|
|
* |
3 |
موافقتنامه حل مسایل مرزی و مالی بین ایران و شوروی |
2 دسامبر 1954
11 آذر 1333 |
ایران، تهران |
|
* |
|
|
4 |
پروتکلهای الحاقی مربوط به موافقتنامه حل مسایل مرزی و مالی بین ایران و شوروی |
2 دسامبر 1954
11 آذر 1333 |
ایران، تهران |
|
|
* |
|
5 |
اسناد تعیین و تجدید تعیین مرز بین ایران و شوروی |
11 آوریل 1957
22 فروردین1336 |
ایران، تهران |
|
* |
|
|
6 |
قرارداد بین دولت ایران و شوروی راجع به انتظامات مرزی و ترتیب تصفیه اختلافات و حوادث در مرز و پروتکلهای الحاقی |
14 می 1957
24اردیبهشت 1336 |
شوروی، مسکو |
|
|
|
* |
7 |
موافقتنامه بین ایران و شوروی راجع به تهیه طرحهای مقدماتی مربوط به استفاده متساوی مشترک از قسمتهای مرزی رودخانه ارس و اترک برای آبیاری و تولید نیروی برق و متمم آن |
11 اوت 1957
20 مرداد 1336 |
ایران، تهران |
|
* |
|
|
8 |
موافقتنامه بین ایران و شوروی در مورد ترتیبات احداث سد ارس و بند انحرافی میل و مغان برای بهرهبرداری مشترک |
27 ژوئیه 1962
5 مرداد 1342 |
|
|
* |
|
|
9 |
پروتکل بین ایران و شوروی راجع به شرایط، مقررات، نحوه اداره و بهرهبرداری از تاسیسات آب و برق و استفاده از منابع آب و انرژی تاسیسات مشترک موجود بر رودخانه ارس |
2 دسامبر 1973
11 آذر 1352 |
ایران، تهران |
|
|
* |
|
10 |
موافقتنامه همکاری بین ایران و شوروی در موضوع احداث و بهرهبرداری از تاسیسات آبی خداآفرین و قیزقلعهسی |
6 دسامبر 1988
15 آذر 1367 |
شوروی، مسکو |
|
* |
|
|
اهم مستندات حقوقی بین ایران و آذربایجان درخصوص رودخانه ارس
ردیف |
عنوان سند |
تاریخ تنظیم
سند |
محل تنظیم
سند |
نوع سند |
عهدنامه |
تفاهمنامه/موافقتنامه |
پروتکل |
قرارداد |
1 |
یادداشت تفاهم با موضوع گسترش همکاریها و استفاده مشترک از پتانسیل برقآبی رودخانه ارس و احداث نیروگاههای آبی اردوباد و مارازاد |
2 جولای 1994
11 تیر 1373 |
ایران، تهران |
|
* |
|
|
2 |
پروتکلهای بین و آذربایجان در خصوص مطالعه و احداث بندهای انحرافی و تاسیسات نیروگاههای اردوباد و مارازاد بر روی رودخانه ارس |
از ژانویه 2005
بهمن 1383 |
ایران و آذربایجان |
|
|
* |
|
3 |
دستورالعمل مطالعات و عملیات اجرایی حفاظت و ساماندهی رودخانههای مرزی بین جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران |
1390 |
ایران و آذربایجان |
|
* |
|
|
اهم مستندات حقوقی بین ایران و ارمنستان درخصوص رودخانه ارس
ردیف |
عنوان سند |
تاریخ تنظیم
سند |
محل تنظیم
سند |
نوع سند |
عهدنامه |
تفاهمنامه/
موافقتنامه |
پروتکل |
قرارداد |
1 |
موافقتنامه احداث و بهرهبرداری از طرح نیروگاه برقابی ارس (مگری و قرهچیلر) |
19 مارس 2007
28 اسفند 1385 |
ارمنستان - خاک مرزی |
|
* |
|
|
2 |
پروتکل الحاقی ساخت و بهره برداری از نیروگاه برقابی ارس (مگری و قره چیلر) |
23 دسامبر 2011
2 دی 1390 |
ارمنستان-ایروان |
|
|
* |
|
3 |
پروتکل تسهیل عبور و مرور از مرزهای ایران و ارمنستان در محدوده مطالعاتی و اجرایی نیروگاه برقآبی ارس |
25 ژوئن 2008
5 تیر 1387 |
ایران-تهران |
|
|
* |
|
4 |
یادداشت تفاهم همکاری در زمینه رعایت ضوابط زیست محیطی و حفظ کیفیت آب رودخانه ارس در مرز مشترک دو کشور |
15 اکتبر 2010
23 مهر 1389 |
ارمنستان-ایروان |
|
* |
|
|
5 |
یادداشت تفاهم همکاری در زمینه برق |
27 دسامبر 2001
6 دی 1380 |
ایران-تهران |
|
* |
|
|
6 |
یادداشت تفاهم همکاری در زمینه برق |
11 جولای 2002
20 تیر 1381 |
ارمنستان-ایروان |
|
* |
|
|
7 |
یادداشت تفاهم همکاری در زمینه انرژی |
28 فوریه 2007
9 اسفند 1385 |
ایران-تهران |
|
* |
|
|
8 |
یادداشت تفاهم همکاری در زمینه برق |
27 دسامبر 2001
6 دی 1380 |
ایران-تهران |
|
* |
|
|
9 |
یادداشت تفاهم همکاری در زمینه سرمایهگذاری برای احداث نیروگاه برقآبی ارس در خاک ارمنستان (مگری) |
14 آوریل 2009
25 فروردین 1388 |
ایران-تهران |
|
* |
|
|
10 |
یادداشت تفاهم همکاری در راستای توسعه همکاری |
17 مه 2006
27 اردیبهشت 1385 |
ایران-تهران |
|
* |
|
|
11 |
یادداشت تفاهم همکاری در راستای توسعه همکاری |
26 اکتبر 2010
4 آبان 1389 |
ایران-تهران |
|
* |
|
|
12 |
یادداشت تفاهم همکاری در راستای توسعه همکاری |
15 اکتبر 2010
23 مهر 1389 |
ارمنستان-ایروان |
|
* |
|
|
13 |
یادداشت تفاهم همکاری در زمینه احداث نیروگاه و تهاتر و تبادل گاز و برق |
4 مارس 2009
14 اسفند 1387 |
ارمنستان-ایروان |
|
* |
|
|
14 |
یادداشت تفاهم همکاری در خصوص احداث نیروگاه برقابی رود ارس و مسایل فنی |
20 ژوئن 2008
31 خرداد 1387 |
ارمنستان-ایروان |
|
* |
|
|
اهم مستندات حقوقی بین ایران و ترکیه در حوضه ارس
ردیف |
عنوان سند |
تاریخ تنظیم
سند |
محل تنظیم
سند |
نوع سند |
عهدنامه |
تفاهمنامه/
موافقتنامه |
پروتکل |
قرارداد |
1 |
پروتکل مربوط به سهم ایران از آب رودخانه ساریسو |
18 نوامبر 1955
آبان 1334 |
ترکیه-آنکارا |
|
|
* |
|
اهم مستندات حقوقی بین سایر کشورهای حوضه ارس
ردیف |
عنوان سند |
تاریخ تنظیم
سند |
محل تنظیم
سند |
نوع سند |
عهدنامه |
تفاهمنامه
موافقتنامه |
پروتکل |
قرارداد |
1 |
قرارداد بین ترکیه و شوروی مبنی بر استفاده از آب رودخانههای بزرگ، کوچک و درههای تعیینکننده مرزهای دو کشور و یادداشت تفاهم الحاقی آن |
ژانویه 1927
دی 1305 |
ترکیه-کارس |
|
|
* |
|